De Amsterdamse fotograaf Isabella Rozendaal en de Litouwse grafisch ontwerper Indré Klimaité maakten een eerbetoon aan de verdwijnende Litouwse kantine.
Sinds het communisme zijn Litouwse kantines een bepalende factor in de restaurant- en eetcultuur van het land, maar door de opkomst van grote restaurantketens verdwijnen ze snel. Om de schoonheid en uniciteit van kantines aan de wereld te tonen schakelde de Litouwse grafisch ontwerper Indré Klimaité de hulp in van de Amsterdamse fotograaf Isabella Rozendaal. Samen maakten zij het project Kompotas: een kantinegids en een foto-expositie.
Waar kantines elders ter wereld sobere zalen zijn met weinig poespas, zijn de interieurs van Litouwse kantines kleurrijk en met bijzonder veel zorg ontworpen en ingericht. Rozendaal: "Het is heel groots opgezet, ongelofelijk mooi. Het eten is vreemd en moddervet, maar overheerlijk. En de vrouwen die er werken zijn erg trots op hun baan."Bij de rest van de bevolking hebben kantines echter een weinig positief imago; het doet de Litouwers denken een tijd van onderdrukking, aangezien de kantines zijn opgezet tijdens het communisme. In het streven naar meer gelijkheid werd destijds het concept van publieke catering bedacht, met de bedoeling dat geen enkele vrouw meer thuis zou koken. In de Canteen Guide van Klimaité en Rozendaal staat een tekst uit 1969 over de kookgewoontes in Litouwen: Het programma van de communistische partij van de Sovjet Unie benadrukt het belang van openbare catering. Consumentenservice en de productiekwaliteit moet fundamenteel verbeterd worden zodat de maaltijden smakelijk, voedzaam en goedkoper zijn dan wanneer je ze thuis kookt. (...) Openbare catering zal de huisvrouw bevrijden van de alledaagse zorgen rondom het voeden van haar gezin, en het zal haar in staat stellen om meer deel te nemen aan sociale activiteiten.
Omdat het volk tijdens het communisme niet de kans kreeg om eigen bedrijven op te zetten, waren kantines de enige openbare eetgelegenheden in het land. In grote steden als Vilnius is daar nu een ander soort eetgelegenheid bij gekomen: de restaurantketen. "Op de grote winkelstraten van Vilnius ligt drie keer een Double Coffee, twee keer een Chilli Pizza, vier keer de McDonalds en een paar oude kantines. Dat zijn dus de enige eetzaken waar nog persoonlijkheid en gevoel in zit", aldus Rozendaal.
Geen sobere zalen, maar met kleur en veel zorg ingericht
De foto's van het project Kompotas (de naam van een gepureerde vruchtendrank die alleen in Litouwse kantines verkrijgbaar is) vormen een kleurrijk geheel van interieurs vol goud, pluche en kanten tafelkleedjes, exotische maaltijden, markante kokkinnen en etende gasten. "Ik heb het niet mooier gemaakt dan het is, ik heb wel de nadruk gelegd op aspecten die ik mooi vind. Ja, er zitten vlekken op de muur en de gordijnen hangen er letterlijk al vijftig jaar, maar er was ook iemand die de moeite nam om een prachtig boeket bloemen te schikken en op tafel te zetten", zegt Rozendaal.Hoewel ze nu vol lof spreekt over de charme van Litouwse kantines, was de Amsterdamse niet meteen enthousiast over het project. "Ik maak vrolijke, felgekleurde foto's. Het beeld dat ik had van Litouwen was grauw en depressief, dat wil ik niet in mijn foto's hebben. Ja, ik hou wel van een beetje smerigheid, maar het moet twee kanten hebben. Een foto moet leuk zijn én een beetje naargeestig, maar niet één van die twee."
Zoals bij vrijwel al het eerdere werk van Rozendaal het geval is, heeft ze ook voor Kompotas vertederende, grappige, eerlijke maar soms ook onflatteuze beelden geschoten. "Ik kijk op dezelfde manier naar deze mensen als naar bijvoorbeeld rijke westerlingen. Ik vind ze niet te zielig om ze grappig op de foto te zetten. Ik zet mensen vaak minder flatteus op de foto, maar er zijn ook veel foto's die ik níet maak. In een van de kantines zat een gehandicapte man te eten, met zijn hele gezicht vol korsten en etensresten. Zo'n beeld kies ik niet, want het vertelt niets interessants over het onderwerp."
'Kompotas' van Isabella Rozendaal en Indré Klimaité is tot 31 oktober te zien in galerie Liefhertje en De Grote Witte Reus, Den Haag. www.kompotas.lt
